Trang Tử Nam Hoa Kinh

Trang-Châu, thường gọi là Trang-tử (sống trong khoảng 369-298 trước Tây-lịch kỷ-nguyên), có lẽ là một nhà Lão-học cao nhất trong các nhà Lão-học cổ nhất ở Trung-Hoa. Tư-Mã-Thiên trong Sử-Ký, chương Trang-tử liệt-truyện nói: “Trang-tử, người xứ Mông, tên là Châu”; nhưng không thấy nói là người nước nào.

Phí Nhân trong Tập-giải dẫn Địa-lý-Chí ra mà nói: Huyện Mông, thuộc về nước Lương. Còn Tư-Mã-Trinh trong Sách-Ẩn dẫn lời của Lưu-Hướng trong Biệt-Lục lại nói: “Người xứ Mông, nước Tống”.

Như vậy, Trang-tử là người nước nào? Lương hay Tống?

Mã-tự-Luân trong Trang-tử Tống nhơn khảo nghiên cứu hai thuyết trên đây rất kỹ, quả quyết rằng Trang-tử là người nước Tống.

Theo họ Mã thì Trang-tử sống vào khoảng Lương Huệ-Vương nguyên-niên và Triệu-Huệ-Văn nguyên-niên. Lương-Huệ-Vương nguyên-niên thì thuộc về khoảng năm thứ 6 đời Châu-Liệt-Vương, còn Triệu-Huệ-Văn nguyên-niên thì ném vào khoảng Châu-Văn-Vương năm thứ 17. Như vậy, chiếu theo tây lịch kỷ-nguyên, Trang-tử sống vào khoảng 370 và 298 trước Tây-lịch kỷ-nguyên, nghĩa là đồng thời với Mạnh-tử, Huệ-tử bên Á, và Aristole, Zénon, Epicure bên Âu.

*

Sự tích truyền lại về đời sống Trang-tử thật là mơ-hồ, không có chi có thể tin là đích xác được. Nhưng, căn cứ vào sách Trang-tử, những câu chuyện thuật lại, có một giá-trị đặc biệt về phương-diện học-thuật, tưởng cũng không nên không lưu ý.

*

Đời ông rất nghèo, gần như cơ-hàn.

“Trang-tử nghèo túng… sang Giám-hà-Hầu vay lúa. Giám-hà-Hầu nói: “Tôi có cái ấp sắp nộp tiền lúa. Tôi sẽ giúp ông trăm lượng. Có được không?”

Trang-tử giận: “Hôm qua, khi Châu đến đây, giữa đường nghe có tiếng kêu. Ngoảnh lại trông, thì thấy một con cá đang vùng vẫy trong cái vết bánh xe. Châu tôi hỏi: “Cá đến đây để làm gì?” Cá nói: “Tôi là Thủy-thần ở bể Đông, ông có thể giúp tôi một chén nước mà cứu tôi không?” Châu tôi nói: “Để tôi qua chơi bên phía Nam nước Ngô nước Việt, rồi khi về, tôi sẽ lấy nước Tây-giang về đón ngươi. Có được không?” Cá giận nói: “Tôi đang cần nước, ông chỉ cho tôi được một ít là đủ sống. Nay nói như ông, đợi đến lúc ông về thì đến hàng cá khô, sẽ thấy tôi nơi ấy!” (Ngoại-Vật)

*

Ở thiên Sơn-Mộc cũng có nói:

“Trang-tử bận áo vải mà vá, giày cột bằng dây gai…

Gặp Ngụy-vương. Ngụy vương nói:

“Tiên-sinh khổ não thế ư?

Trang-tử nói: “Nghèo, chứ không khổ-não. Kẻ sĩ có Đạo-Đức, không bao giờ khổ. Áo rách, giày hư là nghèo, không phải khổ. Đó chẳng qua là vì không gặp thời mà thôi. Phàm con khỉ con vượn nhảy nhót đặng thong thả là nhờ gặp được rừng cây to cành dài, trơn tru dai dẻo. Dù cho bậc thiện xạ như Phùng-Mông cũng không sao hạ nó được. Nếu nó rủi gặp phải cây khô, gai góc, thì sự hoạt động ắt khó-khăn chậm chạp. Cũng thời một con thú, mà sự cử-động dễ khó khác nhau, chẳng qua vì gặp phải hoàn-cảnh không thuận làm cho nó không tự-do dùng tận sở-năng của nó. Nay, sanh không nhằm thời, trên thì hôn-ám, dưới thì loạn-tặc lại muốn không cực nhọc vất vả, có được không?”